Όσο προσπαθούσα να γράψω κάτι για την δημόσια διαβούλευση της ΜΠΕ του έργου των 21 ανεμογεννητριών στην Περιοχή Natura του όρους Όθρυς, καρφώθηκε στο μυαλό μου η έννοια του ανθρωποκεντρισμού με τις ποικίλες υποκριτικές αντιφάσεις της βιωσιμότητας και της αειφορίας, του σεβασμού στη φύση, στο περιβάλλον και τόσα άλλα. Στα πλαίσια αυτά είπα να φρεσκάρω λίγο την φιλοσοφική θεώρηση του ανθρωποκεντρισμού κάτω από το πρίσμα της οικολογίας.
Ο ανθρωποκεντρισμός είναι κυρίαρχη αντίληψη στον κόσμο από την αρχαιότητα. Ορίζει τον άνθρωπο ως μέτρο όλων των πραγμάτων, το μόνο ον με συνείδηση, λογική, ψυχή ή, αλλιώς, με δικαιώματα. Στην πράξη, αυτό συνεπάγεται ότι τα άλλα όντα έχουν αξία μόνο σε σχέση με τον άνθρωπο: είναι χρήσιμα, είναι επικίνδυνα ή εκμεταλλεύσιμα∙ και ότι η φύση είναι πόρος και όχι η ίδια η ζωή.
Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα στα παρακάτω παραδείγματα: 1. Σε μια πυρκαγιά ακούγεται πάντα το «δεν απειλεί ανθρώπινες ζωές» και άρα δεν είναι τόσο σημαντική, ακόμη κι αν καίγονται δάση, φωλιές, ενδιαιτήματα, είδη που δεν θα επιστρέψουν ποτέ. 2. Το κυνήγι εκλαμβάνεται ως «παράδοση», διασκέδαση ή «χόμπι», και το σκότωμα εκατομμυρίων άγριων ζώων κάθε χρόνο στην Ελλάδα είναι «φυσιολογική». 3. Σε έναν πόλεμο, ο χαμός ανθρώπων είναι τραγωδία, ενώ η καταστροφή βιοσυστημάτων περνά απαρατήρητη. 4. Ισοπεδώνουμε και τσιμεντώνουμε περιοχές Natura κατασκευάζοντας αιολικούς σταθμούς, κερδοσκοπώντας στο όνομα της πράσινης ενέργειας και αδιαφορώντας για τις επιπτώσεις στην προστατευόμενη απειλούμενη προς εξαφάνιση ορνιθοπανίδα και όχι μόνο.
- Advertisement -
Η οικολογική σκέψη, όπως διαμορφώθηκε από φιλοσόφους όπως ο Άρνε Νες ή ο Άλντο Λέοπολντ , αντιπροτείνει την οικοκεντρική ηθική: Όλα τα όντα έχουν εγγενή αξία, όχι επειδή μας εξυπηρετούν, αλλά επειδή υπάρχουν. Ο δε άνθρωπος είναι μέρος, όχι κύριος, της Γης. Οφείλουμε σεβασμό και φροντίδα σε κάθε μορφή ζωής, ακόμα και σ’ αυτές που δεν «καταλαβαίνουμε» ή δεν «ωφελούν» τον πολιτισμό μας.
Κάτω από αυτό το πρίσμα, η έλλειψη φροντίδας για την άγρια ζωή στις φυσικές καταστροφές, η αποδοχή του κυνηγιού ως διασκέδαση ή η ακύρωση στην πράξη των Περιοχών Natura με σκοπό το κέρδος, δεν είναι απλώς αδικία, είναι απόρροια ενός διαστρεβλωμένου αξιακού συστήματος, όπου η φύση έχει ξεπέσει και έχει γίνει θέαμα, πόρος ή σκηνικό. Το δε κυρίαρχο κοινωνικοοικονομικό νεοφιλελεύθερο σύστημα έχει μετατρέψει καθετί σε εμπορεύσιμο αντικείμενο. Επομένως, δεν είναι τυχαίο που η αξία της ζωής ενός ζώου ή ενός δάσους θεωρείται «δευτερεύουσα». Είναι συστημικό.
Η έξοδος από τον ανθρωποκεντρισμό δεν σημαίνει την απαξίωση του ανθρώπου, αλλά την επανατοποθέτησή του μέσα στο σύνολο της ζωής: Να πάψουμε να βλέπουμε τον κόσμο σαν σκηνικό ή ιδιοκτησία μας. Να αναγνωρίσουμε ότι η οικολογική κρίση δεν είναι τεχνικό πρόβλημα, αλλά ηθικό και φιλοσοφικό. Να δώσουμε φωνή σε όσους δεν έχουν φωνή: στα άγρια πλάσματα, στα ποτάμια, στα δάση. Να επαναφέρουμε τη συμπόνια και τον σεβασμό ως πολιτικές αρετές, όχι ως συναισθηματισμούς.
Λαμία, 14.7.2025
Στέφανος Σταμέλλος