Τέχνες και πόλη: Η «Φαύστα» του Μποστ μέσα από τα μάτια του Τάσου Πυργιέρη

Η «Φαύστα» του Μποστ ή αλλιώς Μέντη Μποσταντζόγλου αποτελεί ένα από τα πλέον εμβληματικά έργα της νεοελληνικής θεατρικής δημιουργίας, συνδυάζοντας την κωμωδία με την καυστική σάτιρα της ελληνικής κοινωνίας. Γραμμένο το 1963, το έργο ξεχωρίζει για τη μοναδική του χρήση της καθαρεύουσας, μέσα από την οποία ο Μποστ δημιουργεί έναν κόσμο γεμάτο υπερβολή, παραλογισμό και ανατροπές, προσφέροντας ταυτόχρονα μια βαθιά πολιτική και κοινωνική κριτική.

Contents

Ηθοποιοί:INFO:

Η ιστορία της «Φαύστας» περιστρέφεται γύρω από μια απίθανη και μακάβρια υπόθεση: το μικρό παιδί της πρωταγωνίστριας πέφτει κατά λάθος μέσα σε ένα πηγάδι, αλλά εκείνη, μέσα στην αφελή της άγνοια και το νοσηρό χιούμορ του Μποστ, αποφασίζει να το… φάει αντί να το θρηνήσει. Το παράδοξο αυτό γεγονός, που θέτει τη βάση της πλοκής, προσφέρεται ως αφορμή για έναν καταιγισμό γλωσσικών παιχνιδιών, παραδοξοτήτων και κριτικής απέναντι σε παγιωμένες αξίες και στερεότυπα της εποχής.

Η «Φαύστα» είναι ταυτόχρονα ένα έργο που αντλεί στοιχεία από την ελληνική παράδοση και τα αποδομεί με τρόπο που αποκαλύπτει την αστειότητα, αλλά και τη σοβαρότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο Μποστ, μέσα από την αλληγορική του αφήγηση, σχολιάζει τη θέση της γυναίκας στην ελληνική κοινωνία, τη φτώχεια, τις προκαταλήψεις, αλλά και την πολιτική αδράνεια του μεταπολεμικού κόσμου.

- Advertisement -

Το έργο, αν και γραμμένο σε μια εποχή βαθιά διαφορετική από τη δική μας, εξακολουθεί να παραμένει επίκαιρο, θυμίζοντάς μας πως το θέατρο μπορεί να είναι μέσο γέλιου, αλλά και αφορμή για βαθιά σκέψη. Η «Φαύστα» είναι μια πρόσκληση να γελάσουμε με τα παράλογα της ζωής και, ταυτόχρονα, να τα αναγνωρίσουμε μέσα μας.

Το «Ποντίκι Art» συνομίλησε με τον σκηνοθέτη της παράστασης Τάσο Πυργιέρη για το χιούμορ, τη σάτιρα αλλά και τη διαχρονικότητα της ανθρώπινης φύσης.

1. Ποια στοιχεία του έργου σάς ενέπνευσαν περισσότερο στη σκηνοθετική προσέγγιση της «Φαύστας»;

Στη σκηνοθετική προσέγγιση της «Φαύστας» με ενέπνευσε ιδιαίτερα το μοναδικό μείγμα χιούμορ και τραγικότητας που χαρακτηρίζει το έργο του Μποστ. Η ικανότητά του να συνδυάζει την υπερβολή και τη σάτιρα με βαθιά ανθρώπινα ζητήματα, είναι κάτι που προσπάθησα να διατηρήσω στη σκηνοθεσία. Ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζει τους χαρακτήρες – υπερβολικούς, σχεδόν καρτουνίστικους, αλλά και γεμάτους αδυναμίες και ελαττώματα – μου έδωσε το κίνητρο να δημιουργήσω μια παράσταση που να κινείται μεταξύ κωμωδίας και δράματος. Επιπλέον, η χαρακτηριστική γλώσσα του Μποστ, γεμάτη λογοπαίγνια, ανορθογραφίες και συνειδητή υπερβολή, αποτέλεσε κεντρικό στοιχείο στην προσέγγισή μου. Θέλησα να αναδείξω τη μοναδικότητα της γλώσσας αυτής, μεταφέροντας στη σκηνή το πνεύμα και τη φρεσκάδα του κειμένου, ώστε το κοινό να αισθανθεί ότι «συνομιλεί» με τον Μποστ. Τέλος, με ενέπνευσε η αλληγορία του έργου, η οποία θίγει κοινωνικά θέματα που παραμένουν διαχρονικά. Η «Φαύστα» δεν είναι απλώς μια κωμωδία – είναι ένας καθρέφτης που μας δείχνει τις υπερβολές και τις αντιφάσεις της κοινωνίας μας, και αυτήν την εικόνα προσπάθησα να ενισχύσω μέσα από τη σκηνοθεσία.

2. Πώς χειρίζεστε την ισορροπία μεταξύ του σουρεαλιστικού χιούμορ και της σοβαρότητας των θεμάτων που θίγει ο Μποστ;

Η ισορροπία ανάμεσα στο σουρεαλιστικό χιούμορ και τη σοβαρότητα των θεμάτων που θίγει ο Μποστ ήταν ίσως από τις πιο σημαντικές προκλήσεις στη σκηνοθετική μου προσέγγιση. Ο Μποστ χρησιμοποιεί την υπερβολή και το χιούμορ για να αναδείξει τις αδυναμίες και τα παράδοξα της κοινωνίας μας, και ήθελα να αποδώσω αυτό το στοιχείο χωρίς να υποβαθμίσω τα βαθύτερα μηνύματα του έργου.

Για να επιτύχω αυτήν την ισορροπία δούλεψα με τους ηθοποιούς πάνω σε ένα ύφος παιγνιώδες αλλά με ουσία, όπου κάθε αστεία στιγμή κρύβει μέσα της και μια αλήθεια. Έτσι, οι κωμικές υπερβολές δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά μέσο για να τονιστεί η ειρωνεία και η τραγικότητα των καταστάσεων. Η σωματική έκφραση και ο ρυθμός παίζουν επίσης καθοριστικό ρόλο, δημιουργώντας μια αίσθηση καρικατούρας που διατηρεί όμως την ανθρώπινη διάσταση.

Επίσης, προσέγγισα τα σοβαρά θέματα με σεβασμό, αφήνοντας το κοινό να γελάσει αλλά και να αναρωτηθεί για τις ανθρώπινες αδυναμίες που θίγει το έργο. Η υπερβολή και το χιούμορ, λοιπόν, λειτουργούν σαν καθρέφτης της ανθρώπινης φύσης, ενώ η σοβαρότητα βρίσκεται στις αλήθειες που αποκαλύπτονται κάτω από την επιφάνεια του γέλιου.

3. Ποιο είναι το μήνυμα που ελπίζετε να μεταδώσει το έργο στους σημερινούς θεατές;

Το μήνυμα που ελπίζω να μεταδώσει η «Φαύστα» στους σημερινούς θεατές είναι η διαχρονική αλήθεια ότι οι ανθρώπινες αδυναμίες, τα πάθη και οι αντιφάσεις μας παραμένουν αναλλοίωτα, ανεξαρτήτως εποχής. Ο Μποστ μέσα από τη σάτιρα, το χιούμορ και την υπερβολή αποκαλύπτει πτυχές της ανθρώπινης φύσης, που συχνά προσπαθούμε να κρύψουμε ή να δικαιολογήσουμε. Μέσα από τις κωμικές και σουρεαλιστικές καταστάσεις του έργου το κοινό καλείται να αναγνωρίσει και να αντιμετωπίσει τα ίδια του τα ελαττώματα, αλλά με έναν τρόπο απελευθερωτικό, μέσα από το γέλιο.

Η «Φαύστα» θυμίζει στο κοινό ότι επιτρέπεται να γελάμε με τα λάθη και τις αδυναμίες μας. Αυτό το γέλιο, όμως, δεν είναι επιφανειακό, είναι ένας τρόπος να καταλάβουμε καλύτερα τον εαυτό μας και τους γύρω μας. Σε μια εποχή που συχνά παίρνουμε τα πράγματα και τους εαυτούς μας πολύ στα σοβαρά, το έργο του Μποστ μας προσφέρει την ευκαιρία να αποστασιοποιηθούμε και να δούμε την αλήθεια με χιούμορ και αυτοσαρκασμό. Θέλω οι θεατές να φύγουν από την παράσταση όχι μόνο γελώντας, αλλά και με μια αίσθηση βαθύτερης κατανόησης της ανθρώπινης φύσης.

4. Η «Φαύστα» είναι ένα έργο που έγραψε ο Μποστ το 1963. Έχουν περάσει ήδη πολλές δεκαετίες, έχουν συμβεί τρομακτικές αλλαγές που έχουν ανατρέψει τη ζωή και την καθημερινότητα εκ θεμελίων. Ποια είναι εκείνα τα διαχρονικά στοιχεία που κάνουν τη «Φαύστα» να επανέρχεται συνεχεία στη σκηνή;

Η «Φαύστα» έχει την ικανότητα να επανέρχεται στη σκηνή γιατί θίγει διαχρονικά θέματα της ανθρώπινης φύσης και της κοινωνίας, που παραμένουν επίκαιρα παρά τις αλλαγές των εποχών. Αν και το έργο γράφτηκε το 1963, τα θέματα που αγγίζει – η υπερβολή, η υποκρισία, η οικογενειακή αφέλεια, οι κοινωνικές συμβάσεις – είναι στοιχεία που συνεχίζουν να μας απασχολούν και να μας χαρακτηρίζουν. Ο Μποστ, μέσα από το πρίσμα του σουρεαλισμού και της σάτιρας, φωτίζει τις αντιφάσεις και τις αδυναμίες που ο άνθρωπος κουβαλάει διαχρονικά.

Επίσης, η γλώσσα του Μποστ, με το χιούμορ και τις αφοπλιστικές υπερβολές, προσφέρει μια μορφή διασκέδασης που προσελκύει κάθε γενιά. Η «Φαύστα» κάνει τους θεατές να γελούν, αλλά και να προβληματίζονται για τις κοινωνικές δομές και τις προσωπικές τους αντιλήψεις, χωρίς να γίνεται διδακτική ή βαριά. Αυτό το χαρακτηριστικό είναι που κρατά το έργο ζωντανό και επίκαιρο, καθώς λειτουργεί ως υπενθυμητικός παράγοντας για τις ανασφάλειες και τα λάθη μας.

Σε έναν κόσμο που συνεχώς μεταβάλλεται, η «Φαύστα» υπενθυμίζει ότι οι βασικές ανθρώπινες αδυναμίες – το παράλογο, το κωμικό και το τραγικό της ζωής – παραμένουν σταθερά, προκαλώντας μας να τα αποδεχτούμε και να γελάσουμε μαζί τους.

5. Τι επεμβάσεις αναγκάζεται τελικά να κάνει ο σκηνοθέτης για να επικαιροποιήσει το έργο; Για παράδειγμα η κόντρα καθαρεύουσας – δημοτικής έχει λήξει εδώ και πολύ καιρό τελεσίδικα. Θεωρείται ότι στους σημερινούς ανθρώπους οι σολοικισμοί αυτοί του Μποστ μπορούν να έχουν την ανάλογη πρόσληψη και επίδραση αφού η συνθήκη που τους δημιούργησε έχει εκλείψει;

Η γλώσσα του Μποστ αποτελεί αναμφισβήτητα μια από τις μεγάλες προκλήσεις για έναν σκηνοθέτη, καθώς βασίζεται σε σολοικισμούς και λεκτικά παιχνίδια που ήταν άμεσα κατανοητά στην εποχή του, όταν η κόντρα ανάμεσα σε καθαρεύουσα και δημοτική ήταν έντονη. Σήμερα, πράγματι, αυτή η αντιπαράθεση δεν έχει την ίδια βαρύτητα, οπότε για να διατηρήσει το κείμενο τη ζωντάνια και την επίδρασή του χρειάζονται κάποιες παρεμβάσεις. Ωστόσο, η ιδιότυπη γλώσσα του Μποστ έχει και μια διαχρονική κωμική δύναμη, που μπορεί να αγγίξει το κοινό ακόμα και σήμερα, αν παρουσιαστεί με τον κατάλληλο τρόπο.

Σκηνοθετικά, λοιπόν, προσπάθησα να αναδείξω τη γλώσσα ως μέρος της καρικατούρας και της υπερβολής των χαρακτήρων, ώστε να γίνει κατανοητή και απολαυστική στο σύγχρονο κοινό, χωρίς να αλλοιωθεί η αυθεντικότητα του Μποστ. Στηρίχτηκα πολύ στον ρυθμό και στην εκφραστικότητα των ηθοποιών, οι οποίοι μεταφέρουν το χιούμορ μέσα από τις αντιδράσεις τους, υπογραμμίζοντας τις αστείες αντιθέσεις και την παράδοξη σοβαρότητα που προσδίδει ο Μποστ με τη γλώσσα του.

Επίσης, σε ορισμένες περιπτώσεις, επέλεξα να διατηρήσω τη γλωσσική υπερβολή αλλά να την πλαισιώσω με σύγχρονα σκηνικά ή λεκτικά στοιχεία, που δίνουν την αίσθηση ότι αυτός ο «παλαιικός» λόγος συνομιλεί με τη σημερινή εποχή. Έτσι, το κοινό μπορεί να νιώσει ότι παρακολουθεί κάτι οικείο και ταυτόχρονα χιουμοριστικά παράταιρο. Η στόχευση, τελικά, ήταν η διατήρηση της ιδιαιτερότητας της γλώσσας, προσθέτοντας εκείνες τις πινελιές που κάνουν το έργο προσιτό και διασκεδαστικό ακόμα και για τους σημερινούς θεατές.

6. Η ανάμειξη του δραματικού με το κωμικό στοιχείο δημιουργούν έναν υπαινικτικό σχολιασμό της κοινωνίας, αλλά και της ιστορίας. Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες προκλήσεις στην απόδοση του έργου στο θεατρικό σανίδι;

Η ανάμειξη του δραματικού με το κωμικό στοιχείο στη «Φαύστα» δημιουργεί έναν πολύπλοκο αλλά γοητευτικό σχολιασμό πάνω στην ανθρώπινη φύση, την κοινωνία και την ιστορία, και η απόδοσή του στο θεατρικό σανίδι αποτέλεσε μια μεγάλη πρόκληση. Ο Μποστ καταφέρνει να θίξει θέματα που είναι βαθιά και σοβαρά, όπως η απώλεια, η υπερβολή και η αδυναμία των ανθρώπων να διαχειριστούν τις τραγωδίες τους, μέσα από ένα χιούμορ που αγγίζει το παράλογο και το υπερβολικό.

Έτσι, μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις ήταν να διατηρηθεί αυτή η λεπτή ισορροπία μεταξύ του κωμικού και του δραματικού, ώστε να μην χαθεί το βάθος του έργου μέσα στην κωμική του πλευρά. Δούλεψα μαζί με τους ηθοποιούς για να διασφαλίσουμε ότι κάθε σκηνή, ακόμη και η πιο αστεία, έχει μέσα της μια συναισθηματική αλήθεια. Το χιούμορ δεν λειτουργεί απλώς για το γέλιο, αλλά για να αναδείξει τις αντιφάσεις των χαρακτήρων και των καταστάσεων.

Μια άλλη πρόκληση ήταν η διατήρηση του ρυθμού, ώστε να αναδειχθεί η σουρεαλιστική και γελοιογραφική πλευρά του έργου, χωρίς να χάσουμε τη σύνδεση με το κοινό. Σκηνογραφικά και αισθητικά, έπρεπε να δημιουργηθεί ένας κόσμος που είναι εξωπραγματικός αλλά και οικείος, ώστε το κοινό να μπορέσει να αναγνωρίσει την κριτική και τον σχολιασμό που κρύβεται πίσω από τις υπερβολές.

Η μεγάλη πρόκληση, τελικά, ήταν να αφήσουμε το κοινό να γελάσει και να συγκινηθεί ταυτόχρονα, κατανοώντας πως ο Μποστ χρησιμοποιεί το χιούμορ ως μέσο για να φωτίσει τις πιο κρυφές και, κάποιες φορές, δύσκολες αλήθειες της κοινωνίας μας.