Το άγχος και η κοινωνική απομόνωση που έφερε η πανδημία είχαν σημαντικό αντίκτυπο στην ψυχική υγεία, με τα παιδιά να πλήττονται ιδιαίτερα. Από καθυστερήσεις στη σωματική ανάπτυξη έως εκπαιδευτικά ελλείμματα και συναισθηματικές δυσκολίες, οι ειδικοί προειδοποιούν ότι οι συνέπειες μπορεί να διαρκέσουν έως την ενήλικη ζωή — επηρεάζοντας την υγεία αλλά και τις οικονομικές προοπτικές των παιδιών.
Η Ρεμπέκα Άντεργουντ, νηπιαγωγός στη Σάντα Μόνικα της Καλιφόρνια, παρατηρεί έντονες διαφορές στους μαθητές της μετά την πανδημία. Η τάξη του 2025 — παιδιά που ήταν βρέφη όταν ξέσπασε η πανδημία — αντιμετωπίζουν διάφορα προβλήματα.
- Advertisement -
«Πολλά παιδιά δεν μπορούν να να πηδήξουν με τα δύο πόδια και διστάζουν να σκαρφαλώσουν», εξηγεί. Υποψιάζεται ότι αυτό οφείλεται στην έλλειψη ευκαιριών για εξερεύνηση και παιχνίδι σε εξωτερικούς χώρους κατά τη διάρκεια των λόκνταουν. Αυτά τα παιδιά πέρασαν τα κρίσιμα πρώτα τους χρόνια κλεισμένα στο σπίτι, στερούμενα από τυπικές δραστηριότητες νηπιακής ηλικίας.
Από τον Μάρτιο του 2020, περίπου 2,2 δισεκατομμύρια παιδιά και νέοι σε ολόκληρο τον κόσμο βίωσαν σοβαρές ανατροπές στην καθημερινότητά τους. Τα σχολεία ανέστειλαν τη λειτουργία τους και σημαντικά γεγονότα της σχολικής ζωής, όπως οι χοροί, οι αθλητικές δραστηριότητες και οι τελετές αποφοίτησης, ακυρώθηκαν. Κατά μέσο όρο, η διακοπή διήρκεσε 5,5 μήνες, ενώ σε ορισμένες περιοχές κράτησε ακόμη περισσότερο.
Η πανδημία διατάραξε τα πιο κρίσιμα χρόνια ανάπτυξης του εγκεφάλου των παιδιών. Οι εμπειρίες της παιδικής ηλικίας διαμορφώνουν τη συμπεριφορά, την ψυχική υγεία και την ευημερία σε όλη τη ζωή. Δάσκαλοι όπως η Άντεργουντ παρατήρησαν αλλαγές αμέσως με το άνοιγμα των σχολείων το 2021. Η υπερδιέγερση έγινε κοινό φαινόμενο. Για παράδειγμα, το σχολείο της αναγκάστηκε να σταματήσει τα μαθήματα μουσικής γιατί «ο θορυβώδης ήχος, αν και χαρούμενος και χαοτικός, αναστάτωνε πολύ τα παιδιά». Τα μισά παιδιά έφευγαν από την αίθουσα, καταβεβλημένα από τον ήχο. Αυτά τα παιδιά δεν είχαν εκτεθεί σε ομαδικό παιχνίδι, θόρυβο ή μουσικές δραστηριότητες νωρίς στη ζωή τους.
Πέντε χρόνια μετά την εμφάνιση του Covid-19 και τα εκτεταμένα λόκνταουν, οι ερευνητές αρχίζουν να κατανοούν τις επιπτώσεις των απότομων κοινωνικών αλλαγών στα παιδιά. Η πανδημία επηρέασε τη συμπεριφορά, την ψυχική υγεία, τις κοινωνικές δεξιότητες και την εκπαίδευση των παιδιών. Το πόσο βαθιά είναι αυτά τα σημάδια και οι μακροχρόνιες συνέπειες τους ίσως αποκαλυφθούν μετά από χρόνια.
Τι δείχουν οι μελέτες
Η έρευνα πλέον επιβεβαιώνει πολλές από τις μαρτυρίες των δασκάλων. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η μελέτη BICYCLE (Born in Covid Year Core Lockdown Effects) εξετάζει παιδιά που γεννήθηκαν στην κορύφωση των λόκνταουν.
«Μας ανησυχούσε πολύ κατά τη διάρκεια της πανδημίας το γεγονός ότι τα παιδιά βίωναν μια πολύ ασυνήθιστη εμπειρία», δηλώνει η Λούσι Χένρι, καθηγήτρια ομιλίας και γλώσσας στο City St George’s.
Η μελέτη έδειξε ότι τα παιδιά που γεννήθηκαν από τον Μάρτιο έως τον Ιούνιο του 2020 παρουσιάζουν καθυστερήσεις στην ανάπτυξη της γλώσσας και των γνωστικών τους δεξιοτήτων. Η αναπτυξιακή ψυχολόγος Νίκολα Μπότινγκ, επίσης υπεύθυνη για τη μελέτη, προσθέτει: «Η επικοινωνία φαίνεται να είναι κάτι που επηρεάστηκε».
Τα μωρά που γεννήθηκαν κατά τη διάρκεια του λόκνταουν στερήθηκαν σημαντικές εμπειρίες, όπως να χαιρετούν αγνώστους, να ακούν διαφορετικές φωνές, να βλέπουν διαφορετικά πρόσωπα. Αυτές οι μικρές στιγμές είναι καθοριστικές για την κοινωνική επικοινωνία.
«Αν και τα μωρά φαίνεται να μην κάνουν τίποτα, στην πραγματικότητα αφομοιώνουν κοινωνικές εμπειρίες» εξηγεί.
Στην κορύφωση της πανδημίας, έρευνα της UNESCO αποκάλυψε ότι πάνω από 1,6 δισεκατομμύριο μαθητές σε περισσότερες από 190 χώρες στον κόσμο δεν πήγαιναν στο σχολείο. Όσοι δεν είχαν σταθερή πρόσβαση στο διαδίκτυο έμειναν πίσω. Στις ΗΠΑ, έκθεση του 2023 διαπίστωσε ότι οι μαθητές είναι «σε χειρότερη κατάσταση» σε όλους τους τομείς, ιδιαίτερα εκείνοι από χαμηλόμισθες ή περιθωριοποιημένες κοινότητες.
Το 2025, διεθνής μελέτη έδειξε ότι οι επιδόσεις στα μαθηματικά μειώθηκαν κατά μέσο όρο κατά 14%, αντιστοιχώντας σε περίπου επτά μήνες απώλειας μαθησιακού χρόνου.
«Τα κενά υπάρχουν και δεν εξαφανίζονται», λέει ο Μάτσιε Γιακουμπόφσκι, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε απώλεια τρισεκατομμυρίων δολαρίων σε εισοδήματα καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής της γενιάς αυτής. Στις ΗΠΑ μόνο, η McKinsey εκτίμησε το ετήσιο οικονομικό κόστος στα 128–188 δισεκατομμύρια δολάρια.
Ορισμένες πληθυσμιακές ομάδες επηρεάστηκαν εντονότερα, όπως τα αγόρια, οι μετανάστες και οι μαθητές από περιοχές όπου τα σχολεία έμειναν κλειστά για περισσότερο χρονικό διάστημα. Η εξ αποστάσεως μάθηση δεν κάλυψε τα κενά αυτά. Ο Μπαστιάν Μπέτχαουζερ από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης διαπίστωσε ότι «τα ελλείμματα στην πρώιμη μάθηση ήταν επίμονα… δεν είδαμε σαφή τάση ανάκαμψης». Αν και υπήρξε κάποια πρόοδος σε ευνοημένες ομάδες, τα εκπαιδευτικά χάσματα παραμένουν μεγάλα και σε ορισμένες περιπτώσεις διευρύνονται.
Πρωτοβουλίες όπως η επιταχυνόμενη μάθηση και η διδασκαλία σε μικρές ομάδες παρουσιάζουν θετικά αποτελέσματα, όμως παραμένουν κοστοβόρες και δεν έχουν γενικευμένη εφαρμογή. Ο Γιακουμπόφσκι πιστεύει ότι στοχευμένες παρεμβάσεις μπορούν να βοηθήσουν, αλλά «το μακροπρόθεσμο κόστος για την κοινωνία ίσως ξεπερνά την εκπαίδευση». Μελέτη στο Ηνωμένο Βασίλειο έδειξε σημαντική αύξηση των ποσοστών παιδικής παχυσαρκίας — επιπλέον 56.000 παιδιά ηλικίας 10–11 ετών. Αυτή η αλλαγή θα μπορούσε να κοστίσει στη βρετανική κοινωνία 8,7 δισεκατομμύρια λίρες μακροπρόθεσμα.
Πώς επηρεάστηκε η ανάπτυξη των παιδιών
Η Τζούντιθ Περιγκό από το UCLA διαπίστωσε ότι η πανδημία επιδείνωσε ήδη υπάρχουσες πτωτικές τάσεις στη γλώσσα και τις γνωστικές δεξιότητες των νηπίων.
«Η πανδημία έβλαψε αναπτυξιακά τα παιδιά», λέει. Ωστόσο, υπήρξε και μια απροσδόκητη βελτίωση στην συναισθηματική ωριμότητα. «Όταν τα παιδιά βιώνουν αντιξοότητες, αναπτύσσουν και την ανάλογη ωριμότητα».
Παρ’ όλα αυτά, η συναισθηματική πίεση ήταν εκτεταμένη. Μελέτες που διεθήχθηκαν κατά την περίοδο των λόκνταουν έδειξαν αυξημένα ποσοστά άγχους, κατάθλιψης, ευερεθιστότητας και προβλημάτων συμπεριφοράς. Τα παιδιά με ισχυρούς οικογενειακούς δεσμούς που ασκούνταν, τα πήγαν καλύτερα. Όμως πολλοί γονείς, ήδη αγχωμένοι, δυσκολεύτηκαν να στηρίξουν συναισθηματικά τα παιδιά τους.
Η Τάντι Παρκς κοινωνική λειτουργός στο Λος Άντζελες παρατηρεί ότι πολλές οικογένειες ακόμη αντιμετωπίζουν με τις συνέπειες της πανδημίας. Τα παιδιά δυσκολεύονται να αποχωριστούν τους γονείς τους.
«Μιλάω με γονείς παιδιών 4–7 ετών, αλλά οι ανησυχίες τους μοιάζουν με εκείνες που είχα με γονείς παιδιών 2,5 ετών», λέει.
Παρά τις δυσκολίες, οι ερευνητές ελπίζουν ότι τα διδάγματα της πανδημίας μπορούν να εφαρμοστούν ευρύτερα. Η Λούσι Χένρι τονίζει ότι τα ευρήματά τους θα μπορούσαν να υποστηρίξουν παιδιά σε κοινωνικά απομονωμένα περιβάλλοντα — λόγω αναπηρίας, γεωγραφίας ή πολιτισμού. Η Περιγκό όμως προειδοποιεί: «Δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι αυτές οι τάσεις θα βελτιωθούν από μόνες τους… εκτός αν δράσουμε άμεσα».
Παρόλα αυτά, δάσκαλοι όπως η Άντεργουντ βλέπουν σημάδια αργής ανάκαμψης. Η νέα της τάξη απολαμβάνει τη μουσική και είναι πιο τολμηρή. «Υπάρχει ανοδική τάση σίγουρα», λέει. «Είναι πιο τολμηρά, αν και η κοινωνική-συναισθηματική ανάπτυξη παραμένει δύσκολη».
Καθώς η γενιά της πανδημίας μεγαλώνει, οι πραγματικές διαστάσεις των επιπτώσεων θα γίνονται ολοένα και πιο εμφανείς. Αυτό που ήδη γνωρίζουμε είναι πως ο Covid-19 άφησε έντονο αποτύπωμα στην παιδική ηλικία — και η κοινωνία έχει την ευθύνη να αναλάβει ουσιαστική δράση, προσφέροντάς τους τις ευκαιρίες που χρειάζονται σε μια νέα, μεταβαλλόμενη πραγματικότητα.
ΠΗΓΗ: BBC
www.ertnews.gr