Είναι συχνά διατυπωμένος ο ισχυρισμός ότι το Βρετανικό Μουσείο στο Λονδίνο δε θα είχε τίποτα να εκθέσει αν επέστρεφε κάθε αντικείμενο που φέρεται να έκλεψε το Ηνωμένο Βασίλειο από άλλες χώρες, αλλά η πραγματικότητα είναι πιο σύνθετη.
H πρόσφατη συνάντηση μεταξύ των πρωθυπουργών της Βρετανίας και της Ελλάδας αναζωπύρωσε για άλλη μια φορά τη μακροχρόνια συζήτηση σχετικά με το αν το Ηνωμένο Βασίλειο θα πρέπει να επιστρέψει τα Γλυπτά του Παρθενώνα, παλιότερα γνωστά και ως Ελγίνεια Μάρμαρα, στην Αθήνα.
Μετά τη συνάντηση του Κιρ Στάρμερ με τον Κυριάκο Μητσοτάκη νωρίτερα αυτόν τον μήνα, δημοσιεύματα ανέφεραν ότι η ελληνική κυβέρνηση πιστεύει πως η βρετανική πλευρά δε θα εμποδίσει πλέον την επιστροφή των αρχαίων γλυπτών.
Ωστόσο, η Ντάουνινγκ Στριτ επανέλαβε ότι η στάση της για την επιστροφή των γλυπτών παραμένει αμετάβλητη, υποστηρίζοντας ότι η απόφαση ανήκει στο Βρετανικό Μουσείο, όπου φιλοξενούνται επί του παρόντος. Επιπλέον, η βρετανική κυβέρνηση τόνισε ότι δεν έχει πρόθεση να αλλάξει τη νομοθεσία ώστε να επιτραπεί η μόνιμη απομάκρυνσή τους.
Τα γλυπτά αποτελούν μια συλλογή μαρμάρινων διακοσμητικών από τον Ναό της Αθηνάς, ή Παρθενώνα, στην Ακρόπολη της Αθήνας, που χρονολογούνται ήδη από το 447 π.Χ. Στις αρχές του 19ου αιώνα, ο λόρδος Έλγιν, ο Βρετανός πρέσβης στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, ισχυρίστηκε ότι έλαβε άδεια από τις τοπικές αρχές για να αφαιρέσει περίπου τα μισά από τα εναπομείναντα γλυπτά του Παρθενώνα, επικαλούμενος την ανησυχία του για τη διατήρησή τους.
Στη συνέχεια, τα γλυπτά μεταφέρθηκαν στο Βρετανικό Μουσείο και έκτοτε αποτελούν σημαντικό σημείο τριβής μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ελλάδας.
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι ο λόρδος Έλγιν ήταν ένας έντιμος φιλέλληνας που προσπαθούσε να σώσει τα γλυπτά από τη φθορά και την καταστροφή, ενώ άλλοι τον κατηγορούν ότι ήταν ένας άπληστος αριστοκράτης που έκλεψε τα μάρμαρα από τη νόμιμη πατρίδα τους, συμβολίζοντας τις ευρύτερες αποικιοκρατικές φιλοδοξίες της Βρετανίας εκείνη την εποχή.
Η ευρύτερη συζήτηση για την επιστροφή αντικειμένων
Η διαμάχη γύρω από τα μάρμαρα του Παρθενώνα συχνά προκαλεί έναν γενικότερο διάλογο σχετικά με το αν και ποια αντικείμενα θα πρέπει να επιστραφούν στις χώρες καταγωγής τους, καθώς και τους ισχυρισμούς ότι δε θα έμενε τίποτα στο Βρετανικό Μουσείο αν το Ηνωμένο Βασίλειο επέστρεφε όλα όσα φέρεται να έχει κλέψει.
Ωστόσο, για πολλούς αυτός ο ισχυρισμός είναι υπερβολικός, καθώς η συντριπτική πλειοψηφία των αντικειμένων του μουσείου προέρχεται από το ίδιο το Ηνωμένο Βασίλειο.
Η συμβολή του Ηνωμένου Βασιλείου στη συλλογή του μουσείου
Αναζητώντας τις ετικέτες χωρών στον διαδικτυακό κατάλογο του Βρετανικού Μουσείου, αποκαλύπτεται ότι περισσότερα από 650.000 αντικείμενα προέρχονται από την Αγγλία, τη Σκωτία, την Ουαλία ή τη Βόρεια Ιρλανδία, με το μεγαλύτερο μέρος να προέρχεται από την Αγγλία.
Μάλιστα, η Αγγλία είναι ο μεγαλύτερος συνεισφέρων αντικειμένων στο Βρετανικό Μουσείο από όλες τις χώρες της Ευρώπης και του κόσμου. Συγκεκριμένα, τα αντικείμενα από την Αγγλία είναι σχεδόν τετραπλάσια σε αριθμό από αυτά που προέρχονται από άλλες χώρες όπως το Ιράκ και η Ιταλία.
Η συζήτηση για τα Μάρμαρα του Παρθενώνα και γενικότερα για την επιστροφή πολιτιστικών θησαυρών αφορά όχι μόνο την ιστορική δικαιοσύνη αλλά και την πολιτιστική ταυτότητα. Παρότι το Βρετανικό Μουσείο δε θα άδειαζε, η αντιπαράθεση υπογραμμίζει τη σημασία αυτών των αντικειμένων στη διαμόρφωση της δημόσιας αντίληψης για τη συλλογή του μουσείου.
Η επίλυση αυτών των ζητημάτων απαιτεί ισορροπία ανάμεσα στην ιστορική λογοδοσία και τον ρόλο των μουσείων ως θεματοφυλάκων της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.
Τα μεγαλύτερα εκθέματα του Βρετανικού Μουσείου προέρχονται από το εξωτερικό
Παρότι η Αγγλία αποτελεί τον μεγαλύτερο συνεισφέροντα του μουσείου από άποψη όγκου αντικειμένων, είναι αλήθεια ότι τα πιο αξιοσημείωτα εκθέματά του είναι και τα πιο αμφιλεγόμενα, καθώς προέρχονται κυρίως από το εξωτερικό.
Ορισμένα από τα σημαντικότερα εκθέματα του μουσείου περιλαμβάνουν:
Τα αγάλματα από το Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού (από τη σημερινή Αλικαρνασσό, Μπόντρουμ της Τουρκίας).
Την προτομή του Ραμσή του Μεγάλου (Αίγυπτος).
Την περίφημη Στήλη της Ροζέττας (Αίγυπτος) — μια πλάκα χαραγμένη με διάταγμα σε δύο γλώσσες και τρία συστήματα γραφής.
Η Στήλη της Ροζέττας είναι γραμμένη σε ιερογλυφικά, στην αιγυπτιακή δημοτική γραφή και στην αρχαία ελληνική γλώσσα. Η ανακάλυψή της ήταν τόσο επαναστατική επειδή οι διαφορετικές γραφές και γλώσσες επέτρεψαν στους μελετητές να αποκρυπτογραφήσουν τη σημασία των ιερογλυφικών.
Πιστεύεται ότι η Στήλη της Ροζέττας ανακαλύφθηκε στα τέλη του 1700, κατά την εκστρατεία του Ναπολέοντα Βοναπάρτη στην Αίγυπτο. Γάλλοι στρατιώτες βρήκαν την πλάκα τυχαία, ενώ έσκαβαν, και αργότερα παραδόθηκε στους Βρετανούς βάσει της Συνθήκης της Αλεξάνδρειας το 1801, μετά την ήττα του Ναπολέοντα.
Αιγύπτιοι ακτιβιστές έχουν ζητήσει την επιστροφή της, υποστηρίζοντας ότι η κατοχή της από το Βρετανικό Μουσείο αποτελεί σύμβολο του «πολιτιστικού βιασμού της Δύσης κατά της Αιγύπτου».
Η υπόθεση των Μπρούντζων του Μπενίν
Σε άλλα μέρη της Αφρικής, η Νιγηρία έχει ζητήσει την επιστροφή των Μπρούντζων του Μπενίν, μιας ομάδας γλυπτών που περιλαμβάνει αναμνηστικές κεφαλές, βασιλικά εμβλήματα και προσωπικά στολίδια.
Τα αντικείμενα αυτά χρονολογούνται ήδη από τον 16ο αιώνα και αφαιρέθηκαν από τη Μπενίν μετά την εισβολή των βρετανικών δυνάμεων το 1897.
Νιγηριανοί αξιωματούχοι έχουν δηλώσει ότι τα αντικείμενα «είναι προϊόν λεηλασίας» και ότι, ανεξαρτήτως της ασφάλειάς τους στο Βρετανικό Μουσείο, θα πρέπει να επιστραφούν «στις κοινότητες στις οποίες ανήκουν».
Το Βρετανικό Μουσείο έχει δηλώσει ότι διατηρεί «θετικές σχέσεις» με το Βασιλικό Παλάτι στη Μπενίν Σίτι και ότι παραμένει ανοιχτό σε συζητήσεις με τη Νιγηρία.
Η συλλογή Μακντάλα και η Αιθιοπία
Η Αιθιοπία, από την πλευρά της, ζητά την επιστροφή της συλλογής Μακντάλα, η οποία περιλαμβάνει λειτουργικά αντικείμενα, όπως δισκοπότηρα, όπλα, κοσμήματα και τάμποτ (ιερά δισκία θυσιαστηρίων).
Μερικά αντικείμενα έχουν ήδη επιστραφεί στην Αιθιοπία, αλλά άλλα, που λεηλατήθηκαν από Βρετανούς στρατιώτες το 1868, παραμένουν στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Το Βρετανικό Μουσείο έχει ανακοινώσει ότι μακροπρόθεσμος στόχος του για τα τάμποτ είναι να «δανειστούν σε μια Ορθόδοξη Εκκλησία της Αιθιοπίας στη Μεγάλη Βρετανία, όπου μπορούν να συντηρούνται από τον κλήρο σύμφωνα με τις παραδόσεις τους».
Μια ευρύτερη συζήτηση για την επιστροφή αντικειμένων
Το ζήτημα της επιστροφής πολιτιστικών θησαυρών στις χώρες καταγωγής τους δεν περιορίζεται μόνο στο Ηνωμένο Βασίλειο — μουσεία σε όλη την Ευρώπη εδώ και καιρό αντιμετωπίζουν παρόμοια αιτήματα. Πολλές κατηγορίες αφορούν την παράνομη απόσπαση αντικειμένων από τις πατρίδες τους κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας.
Πρόσφατα σκάνδαλα στο Βρετανικό Μουσείο
Το Βρετανικό Μουσείο βρέθηκε στο επίκεντρο επιπλέον αντιδράσεων πέρυσι, όταν αποκαλύφθηκε ότι περίπου 2.000 αντικείμενα, συμπεριλαμβανομένων κοσμημάτων και ημιπολύτιμων λίθων, είχαν εξαφανιστεί, με κάποια να εμφανίζονται ακόμη και στο eBay. Έκτοτε, εκατοντάδες αντικείμενα έχουν εντοπιστεί.
Η συζήτηση για την επιστροφή των πολιτιστικών θησαυρών συνεχίζει να φέρνει στο προσκήνιο το ζήτημα της ιστορικής δικαιοσύνης και της ηθικής ευθύνης, προκαλώντας αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο τα μουσεία χειρίζονται τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς.
www.ertnews.gr
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Archives – ertnews.gr
